Çeçen misafirperverliği
Çeçenya’da misafir ağırlamak oldukça önemli bir gelenektir. Çeçenlerin “ğhillakh- töre/gelenek/ örf/adet” şeklinde çevrilebilecek davranış ve yaşayış kurallarında “misafirperverlik” büyük yer tutmaktadır. Diğer Çeçen geleneklere nazaran ayrı bir yerde duran misafir ağırlamada misafir, “Allah’ın gönderdiği” olarak kabul edilir ve konuğu ağırlayan ailenin ahlaki değerlendirmesinde kritik bir yer tutar. Çeçen atasözlerinde “Misafir sevmeyeni Allah da sevmez.”, “Misafirin gelmediği eve bereket gelmez.” ve “Misafirin uğramadığı hane kabir sayılırmış.” gibi ifadelerde bu geleneğin yeri ve önemi vurgulanmıştır.
Çeçenlere göre misafirlik, hiç tanımadığınız birinin dahi evinde kalma, barınma hakkıdır. Bu bağlamda misafirin dini, milliyeti asla sorgulanmaz ve ziyaretçi(ler)in her an misafir olma hakkına sahip olduğuna inanılır. Öyle ki, eve silahsız şekilde gelen kan davalısı dahi olsa misafir olarak kabul edilir ve misafirliği süresince geçmiş yok sayılır. Misafirliğinin bitiminde güvenli bir yere kadar götürülmesi de ev sahibinin yükümlülüğündedir.
Misafirin canını ve malını korumak, ev ahalisinin temel sorumluluklarındandır. Bu koruma ev sahibi/ahalisi için risk oluşturacak olsa bile geçerlidir. Misafirin canına ya da malına gelebilecek bir zarar, misafiri ağırlayan aile için büyük ayıp sayılmıştır ki bazı durumlarda misafirin can güvenliğini sağlamak pahasına ev sahibinin canını kaybettiği de olmuştur.
Misafirin kabul edilmesiyle birlikte ev sahibine ve ahalisine ve de misafire bir dizi sorumluluklar yüklenir ve bunların yerine getirilmesi beklenir. Örneğin, ziyaretçinin girdiği köyde bir cenaze/yas varsa ziyaretçi bineğinden iner ve cenaze sahipleri ile köy ahalisine başsağlığı ve iyi dilek, temennilerde bulunması gerekir. Ayrıca konuk, misafirliği süresince ev sahibi aileye karşı saygılı olmakla yükümlüdür.
Eski Çeçen geleneklerine göre misafirlik, konuk olunacak eve hatta ev sahibinin arazisine girilmesiyle başlamaktadır. Konuk tanıdık veya bir yabancı olabilir. Köye ilk defa gelen biri yabancı misafir olarak kabul edilirdi. Bir köyün meydanına gelen ziyaretçi karşılanır ve orada bulunanlardan biri gençlere ziyaretçinin bineğini eve götürmelerini söyler. Bir süre konuk meydanda köylülerle tanışır, sohbet eder ve ardından konuk bineğini alan kişi tarafından eve götürülür.
Ev avlusuna misafir girdiğinde ev ahalisi tarafından kapıda karşılanır. Konuk en uygun, nazik ifadelerle selamlanır ve bineğinden inmesine yardım edilir. Selamlaşıldıktan sonra evin hanımı yemek yapmak için ayrılır ve işlerine koyulur. Evin girişine kadar çocuklar eşlik eder. Misafirin paltosu, ceketi gibi dış kıyafetleri yine çocuklar tarafından alınır.
Misafirin gelişiyle -ev sahibinin durumuna göre- bir hayvan(sığır/koyun vs.) kurban edilir. Evde yeterince et olsa bile bu işlem yapılır. Evde bulunan tüm yiyecekler yemek masasına getirilir. Geleneksel Çeçen yemekleri galnış-cırdıgış, cepılgış, khingalış vs. ikram edilir. İçecek olarak çay, meyve suyu tercih edilir. Yemekten önce ve sonra el yıkamak, sağ eli kullanmak, yemek yerken uygun ses tonuyla konuşmak, misafirin ve yemek masasındakilerin huzurunu kaçıracak konulardan bahsetmemek, içecekleri küçük yudumlarda, ses çıkarmadan ve dökmeden içmek görgü kurallarından bazılarıdır. Misafirden önce yemeği bitirmek ayıptır. Ev sahibi yemek masasının kapıya en yakın kısmında oturur. Böylece masadaki en önemsiz kişi olduğunu gösterir. Küçükler büyüklerin yanında değil belli bir uzaklıkta oturur. Yemek masasının en güzel ve konforlu yeri misafire ayrılır ve onun memnuniyeti için çaba gösterilir.
Misafire karşı tüm ev ahalisi azami saygılı, kibar olmalıdır. Çeçen geleneğinde yaşlı birinin bulunduğu yere genç gelirse yaşlı ayağa kalkmaz. Ancak bu durum misafirlikte değişmektedir. Misafir genç de olsa odaya, mahale girdiğinde yaşlılar dahi ayağa kalkmakla ve misafire oturması için yer göstermekle mükelleftir. Misafirin huzurunda yaşanabilecek en ufak gerginlik ayıp olarak görülür. Misafiri yalnız başına bırakmak hoş görülmez ve misafire hizmet için ev ahalisinden birkaç kişi mutlaka misafirin konakladığı odada misafirle bulunmalıdır.
Çeçenlerin evlerinde misafir için ayrı bir oda bulundurulur. Bu odada misafirin ihtiyaçlarının önceden hazırlanır ve her zaman kullanıma hazır şekilde bekletilir. Misafirin kaldığı odanın ışığı sönmeden ve uyuduğundan emin olmadan ev sahibi uyumaz.
Misafirin gelişi gizli değilse komşular ve köylülerce misafir ziyaret eder ve misafiri eğlendirmek için “lovzar-düğün” ve çeşitli eğlenceler tertiplenir.
Üç gün boyunca misafire “neden geldiği, ne kadar kalacağı” gibi sorular sorulmaz. Üçüncü gün sonunda ev sahibi –dilerse- bu durumla ilgili birkaç soru sorabilir. Yine üçüncü günden sonra misafirinde ev işlerine yardım etmesi beklenir.
Misafir uğurlanırken tüm ev ahalisiyle birlikte misafire ev avlusunun dışına kadar eşlik edilir. Eski Çeçen geleneğine göre misafirler ev sahiplerinden memnun kalmazlarsa atlarına binerler, ev sahibinin evlerine sırtlarını döner ve giderler. Eğer memnun olurlarsa atlarının başlarını ev sahibinin evine çevirir ve iyi dileklerde bulunurlardı.
Çeçen geleneklerine göre, bir evde ağırlanan misafir artık o evden biri olarak kabul edilir. Hatta bu yakınlığın ahirette dahi devam edeceğine yönelik inanış mevcuttur. Misafirin köye tekrar gelmesi durumunda yine aynı ev sahibinde konaklaması beklenir. Bu kurala uymayan misafirin hakarete eş değer davranışta bulunduğu kabul edilir.
Kaynaklar:
Kutlu, T.C.(2003). Çeçen Atasözleri, İstanbul: Çardak Kültür Derneği Yayınları No:1
“Как принято встречать гостей у чеченцев”, https://www.grozny-inform.ru/news/culture/138168 , (Eriş. Tar.: 04/07/2023)
“Чечня: особенности горского гостеприимства”, https://ria.ru/20150429/1061608561.html , (Eriş. Tar.: 04/07/2023)
“Гостеприимство и куначество”, https://nohchalla.com/obychai-i-tradicii/1843-gostepriimstvo-i-kunachestvo , (Eriş. Tar.: 04/07/2023)
“Специфические проявления чеченского гостеприимства”, https://nohchalla.com/obychai-i-tradicii/1896-spetsificheskie-proyavleniya-chechenskogo-gostepriimstva , (Eriş. Tar.: 04/07/2023)
“Лекция «Чеченское гостеприимство в произведениях Л. Н. Толстого»” https://chechenmuseum.ru/news/lektsiya-chechenskoe-gostepriimstvo-v-proizvedeniyah-l-n-tolstogo , (Eriş. Tar.: 04/07/2023)
“Россия – общий дом: традиции чеченского гостеприимства” , https://informpskov.ru/news/374836.html , (Eriş. Tar.: 04/07/2023)
“Нравственные ценности чеченцев: уважение к старшим, гостеприимство” , https://vesti095.ru/2022/05/nravstvennye-tsennosti-chechentsev-uvazhenie-k-starshim-gostepriimstvo/ , (Eriş. Tar.: 04/07/2023)
“Чеченское гостепреимство. Какое оно?”, https://checheninfo.ru/4016-gostepreimstvo.html , (Eriş. Tar.: 04/07/2023)
Традиции кавказских застолий: как встречают гостей в Дагестане и Чечне, https://dzen.ru/a/YhT0dWtTQDcvGVei , (Eriş. Tar.: 04/07/2023)
“HOSPITALITY IN CHECHEN CULTURE” , https://www.waynakh.com/eng/2009/05/hospitality-in-chechen-culture/ , (Eriş. Tar.: 04/07/2023)
“В дом, в который не приходит гость, не войдет и благодать”, https://vesti095.ru/2022/08/v-dom-v-kotoryj-ne-prihodit-gost-ne-vojdet-i-blagodat/ , (Eriş. Tar.: 04/07/2023)
“Концепт «адат» в чеченской языковой картине мира и его воплощение в устойчивых единицах речи” , https://govzalla.com/post/153841/%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D1%86%D0%B5%D0%BF%D1%82-%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%82-%D0%B2-%D1%87%D0%B5%D1%87%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9-%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%B9-%D0%BA , (Eriş. Tar.: 04/07/2023)
