Moskova, Londra ile didişiyor, Kadirov Zakayev’in döneceği günü avuçlarını ovuşturarak bekliyor.
Çeçenya’nın orijinal adıyla ‘Çeçen-İçkerya Cumhuriyeti’nin seçilmiş son başkanı Aslan Mashadov ve bazı sarsıcı operasyonlarıyla derin tartışmalara yol açmış direniş lideri Şamil Basayev’in öldürülmesinin ardından kendi hesaplarına Çeçen davasının defterini dürmüş olanlar şimdi dosyayı raftan indirmek zorunda kalıyor.
Malum Çeçen davası Avrupa’daki müttefiklerinin 11 Eylül 2001 saldırılarının ardından Moskova-Washington ekseninde ‘teröre karşı ortak mücadele’ konseptiyle yaşanan yakınlaşmayla Rusların ‘iç işine’ dönüştürülmüştü.
Ağustos 2008’de Gürcistan’ın Güney Osetya’yı ardından Abhazya’yı geri almak için başlattığı savaşta Rusya’ya toslamasının ardından Amerikan yönetiminin ve tabi ki Çeçen dosyasının tozlarını üfleyeceği ilk akla gelen olasılıklardan biriydi. Abhazya ve Güney Osetya’nın tanınmasına karşılık Batı’nın da Rusya’nın yumuşak karnı Kafkasya’dan vuracağı beklentisi yüksekti.
Rusya bu yöndeki tehditlere karşı Ukrayna’da Kırım ve Rusça konuşan Donetsk gibi doğu bölgesini kaşıma, Moldova’dan bağımsızlık mücadelesi veren Transdinyester’i tanıma gibi kartlarını masaya sürmekte gecikmedi.
Rusya ile yeni Soğuk Savaş retoriğini düşürme sinyali veren Barack Obama’nın Amerikan yönetime gelmesinin de etkisiyle taraflar birbirini tutma eğilimine girmişken birden bire Kremlin kampını bağımsızlık yanlısı Çeçenlerin siyasal kanadını temsil eden Ahmet Zakayev’i 2002’den beri sürgün yaşadığı Londra’dan anavatanına döndürme telaşı sardı.
Önce Rus federal istihbarat servisi FSB, 27 Ocak’ta Zakayev’in Çeçenya’da direniş kanadı oluşturmak için din adamı İsa Hadiyev’i bölgeye gönderdiğini ve bu kişinin Mayıs 2008’den bu yana Çeçenya ve Dağıstan’da aktif olduğunu iddia etti. FSB’ye göre Rus güçleri bu kişinin izini sürüp geçen ay ortadan kaldırdı. Tabi Zakayev derhal iddiayı reddetti.
Ardından 29 Ocak’ta Rus güdümlü Çeçen başkan Ramzan Kadirov’un temsilcisi Lema Gudayev İnterfax aracılığıyla Zakayev’in müzakereye hazır olduğunu öne sürüp barışçıl bir üslupla "Zakayev sözde İçkerya hükümeti temsilcilerinden makul birkaç kişiden biridir. Terörist yöntemleri reddetmektedir. Ciddi suçlardan sorumlu değildir. Terörist oluşumda yer aldığı suçlaması benim için o kadar da net değil. Kadirov Zakayev’i eve dönmeye ve Çeçenya Cumhuriyeti’nin dirilişine katkı yapmaya davet ediyor" dedi.
30 Ocak’ta Kommersant gazetesi Zakayev’in "Kadirov’un temsilcileri dahil bütün taraflarla diyaloga açığız" yanıtını verdiğini belirterek kafaları karıştırdı. Kadirov da Rosssiskaya gazetesine verdiği röportajında eski tiyatrocu ve Kültür Bakanı Zakayev’e pekala ‘ahlaksız teklif’ olarak da algılanabilecek bir tarzda iş önerdi:
"Bana telefon açtı ve bizzat onunla konuştum. Zakayev asker değil. Çok iyi bir aktör ve iyi eğitimli bir insan. Caharkale’de tiyatromuz var ve o orada yeniden oynayabilir veya devlet konser salonunu yönetebilir. Yani onun için Kültür Bakanlığı’nda iş var. Bana söylediğine göre, Avrupa’daki herkesi toplayıp onlarla dönmek istiyor. Ona şöyle cevap verdim: Orada daha çok kaldığın müddetçe istihbarat ve Rusya karşıtı güçler amaçları için seni daha fazla kullanacaklar."
Zakayev, beklenen yanıtı 13 Şubat’ta BBC aracılığıyla verdi:
"Beni bir temsilcisi ziyaret etti. Onun telefonuyla konuştum. Hiçbir zaman dönüşüm adına hiç bir şartı tartışmadım. Ayrıca Kadirov mesleki durumumla ilgilenen tek kişi değil. (Rusya Başbakanı Vladimir) Putin defalarca temsilcisini gönderip bana Kadirov’un şu anki pozisyonunu teklif etti. Benim konumum, özellikle kendilerini Rus liderliğine emanet edenler ve kendi insanlarını terörize edenlerin konumlarından farklı. Ramzan büyük ihtimalle Rus süngüleri üzerinde otorite kazanmanın mümkün olabildiğini anlamış fakat gerçekte bunu korumanın mümkün olmadığını anlamamış. Bence her şeyden önce kendi güvenliği için endişe etmeli."
Zakayev, geri dönüş için bir şartı olmadığını ama Çeçen-Rus sorununa siyasi bir çözümün şart olduğunu yinelerken asıl kaygısını da şöyle dile getirdi:
"Çekist yöntemleri biliyoruz. Topraklarıma hangi koşullarda dönersem döneyim, bu, uluslararası bir teröristin ele geçirildiği başarılı bir operasyon olarak duyurulacaktır. Ramzan Kadirov’un onlara güvenip güvenmediğini bilmiyorum. Ancak onun yerinde olsaydım güvenmezdim. Çünkü babasının (eski Rus yanlısı başkan Ahmet Kadirov) öldürülmesinin ardında kimin olduğunu çok iyi biliyor."
Hakkında Rus savcılığının Britanya’ya ilettiği iade dosyaları bulunan Zakayev’in Çeçenya’ya dönmesinin iki anlamı var: Birincisi Kremlin şu anda Çeçenya ile birlikte yedi ayrı özerk cumhuriyet olarak varlıklarını sürdüren Kuzey Kafkasya’da yeni bağımsız devletler düşleyen Batı’ya nanik yapıp ellerindeki en güçlü kozu kapmış olacak. İkincisi de Kadirov Çeçenler üzerindeki egemenliğine önemli bir perçin atmış olacak.
Zakayev, 2005’te Mashadov’un yerini alan Abdülhalim Saydulayev’in 2006’da öldürülmesiyle liderliği üstlenen Doku Umarov’un ‘Emir Ebu Osman’ takma adıyla 7 Ekim 2007’de Kafkasya Emirliği’ni ilan etmesine bağlı olarak direnişin askeri kanadını yitirse de Çeçen davasının siyasal temsilciliği açısından sembolik önem arz ediyor.
Emirlik yanlıları, İslam devleti kurma hayaliyle direnişi bütün Kafkasya’ya yayıp kendi tahayyüllerinde Çeçenya’yı da vilayete indirgeyince sürgündeki eski Çeçen-İçkerya Parlamentosu Zakayev’i başbakan seçmişti.
Emirlik yanlılarının "Rus oligark Boris Berezovski himayesinde sürgündeki Avro-İçkeryalıların telefon hükümeti" diyerek ‘ti’ye alması Zakayev’in direniş hareketinin siyasal temsilciliği yaptığı gerçeğini değiştirmiyor. Bu yüzden Moskova, Londra ile didişiyor, Kadirov Zakayev’in döneceği günü avuçlarını ovuşturarak bekliyor.
Fehim Taştekin
